ÇİN HALK CUMHURİYETİ
中华人民共和国 -
Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó
YÖNETİM BİÇİMİ: KOMÜNİST DEVLET
Çin Halk Cumhuriyeti Arması
Çin Halk Cumhuriyeti Milli Marşı
ÇİN’İN KONUMU
Çin; Asya’nın doğusunda, Uzakdoğu’da, 17-54° kuzey enlemleri ve 73-134° doğu boylamları arasında konumlanmaktadır. Yüzölçümü; 9,596,960 km²’dir (Dünya sıralaması 5), Doğu – Batı uzunluğu 4448 km, Kuzey – Güney genişliği ise 4065 km’dir; alan ve nüfus olarak dev bir ülkedir. Toplam sınırlarının uzunluğu 22,457 km’dir; Sınır komşuları oldukça fazladır. Afganistan ile 91, Bhutan ile 477, Burma ile 2219, Hindistan ile 2659, Kazakistan ile 1765, Kuzey Kore ile 1352, Kırgızistan ile 1063, Laos ile 475, Moğolistan ile 4630, Nepal ile 1389, Pakistan ile 438, Rusya ile 46’sı Kuzeybatı, 4133’ü Kuzeydoğuda olmak üzere toplam 4179, Tacikistan ile 477 ve Vietnam ile 1297 km’lik sınır paylaşmaktadır. Çin’in kıyı uzunluğu 14,500 km’dir. Bu Uzakdoğu ülkesi, doğusundaki çeşitli denizler vasıtasıyla (Sarı deniz) Japonya ve Tayvan ile de komşu sayılabilir.
Çin Halk Cumhuriyeti Fiziki Haritası
DOĞAL COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ
Çin’in rölyefi oldukça çeşitlidir, hem yükselti hem yer şekilleri bakımından çeşitlilik arz etmektedir. Ortalama yükseltisi 1840m’dir, -154m ile Turfan depresyonu en alçak noktasıyken en yüksek noktası 8848m’lik Everest’tir. Onu genel olarak doğu ve batı olmak üzere iki bölüme ayırabiliriz. Doğu Çin için “asıl Çin” veya “Nemli Çin” de denilebilir. Batı Çin’e ise “kurak Çin” de denilebilmektedir. Doğu Çin, daha nemli ve iklimi yaşamaya daha elverişli olduğundan ülke nüfusunun %90’ı burada yaşamaktadır. Ülkenin iki büyük nehri Huang Ho ve Yangçe bu bölgeyi sulamaktadır. Doğu bölgesi Çin’in geri kalanına göre epeyce alçak bir bölgedir. Ancak güneyde, “güney tepeleri” engebeli bir alan teşkil eder ki yükseklikleri Batı Çin’e kıyasla epeyce alçak kalmaktadır. Pasifik Okyanusu’nun kenar denizleri olan; Sarı Deniz, Doğu Çin Denizi, Güney Çin denizi ile komşudur. Kıyılarda epece girinti-çıkıntı ve çok sayıda adadan oluşur, güney kıyılarında kalan Hainan adası bu adaların içinde en büyüğüdür. Ancak Doğu Çin’i de kendi içinde bazı parçalara bölebiliriz. Kuzeyde, Pekin’den Amur nehrine kadar uzanan Mançurya Ovası. Pekin’den Yangçe’ye kadar uzanan Kuzey Çin Ovası, Yangçe’den Vietnam sınırına uzanan taraçalarla bezenmiş Güney tepeleri ve yüksek alanların içinde bir ova olarak kalan Siçuan Havzası. Mançurya Ovası hariç geri kalan bölge oldukça yüksek bir nüfus yoğunluğuna sahiptir.
Batı Çin ise doğudan epeyce farklıdır. Nemli bölgeden kuru bölgeye geçerken rölyefin farklılaştığını ve yükseltinin arttığına şahit oluruz. Tibet Platosu ortalama 3900 m’lik bir yükseltiye sahiptir. Tibet Platosunun güneyinde Dünya’nın en yüksek dağları olan Himalayalar uzanır. Batısında Karakurum dağları ve Tanrı dağları (Tian Şan) uzantı şekliyle devam eder. Bu iki dağ sırası arasında Tarım havzasıyla birlikte Taklamakan Çölü yer alır. Bu iki oluşumun kuzeyinde Tian Şan’ın ardında Dzungaria (Çungurya) Havzası yer alır. Bu havza Dünya’nın denizlere en uzak olan havzasıdır bu havza kuzeyde Altay dağları ile sarılır. Turfan depresyonu en alçak noktalardan biridir. Bu saydığımız bölgelerin Tibet harici kalan kısmına Sincan veya daha çok bilinen ismiyle Doğu Türkistan denilir. Taklamakan çölü(2) doğuya doğu uzanır ve İç Moğolistan’da Gobi Çölü ismini alır ve Moğolistan’a doğru devam eder.
ARAZİ KULLANIMI
Çin topraklarının %54,7’si tarım arazisidir, (ekilebilir arazi %12,9 ve kalıcı otlak %41,8) orman arazisi %22,3’tür. Ülkede yetişen başlıca tarım ürünleri; pirinç, buğday, patates, mısır, tütün, yer fıstığı, çay, elma, pamuk, domuz, koyun, yumurta ve balıkçılık ürünleridir. Çin, bu tarım ve balıkçılık ürünleri üretiminde Dünya liderlerindendir. Ancak dev nüfusunu beslemek için bunları ihraç edemez hatta ithal bile eder. Bu ithal mallarını ekonomi bölümünde görebilirsiniz.
ÇİN’İN İKLİMİ
Çin’in iklimi, doğal fiziki özellikleri gibi çeşitlidir. Çin’in fiziki özelliklerinde bahsettiğimiz kurak ve nemli Çin bölgeleri ana iklim kuşaklarını oluşturur. Doğu Çin’de ağırlıklı olarak muson ilkimi görülür ancak Mançurya’da ve Güney tepelerinde aynı iklim görüldüğünü söylemek kuşkusuz ki yanlıştır. Mançurya tipi muson ikliminde kışlar oldukça soğuk ve sert geçer ayrıca kar yağışı da görülür, zeminde birkaç ay kar yığını kalır. Geri kalan bölgede (Doğu Çin içinde) ise Çin tipi muson görülür. Bu muson tipinde Mançurya’daki iğne yapraklı ormanlar yerine geniş yapraklı ormanlar göze çarpar. Ortalama yıllık sıcaklık 15° C civarındadır. Yıllık sıcaklık farkı 15-20° C civarındadır. Yıllık ortalama 1500 mm civarı olmak üzere aşağı-yukarı her mevsim yağış görülmektedir. Ilıman bir iklim olduğu için Çin medeniyeti burada gelişip yayılmıştır. Huang Ho (sarı ırmak) ve Yangçe (mavi ırmak) nehirleri buradaki ve Himalayalardaki buzulların mevsimsel erimelerine bağlı olarak bölgeyi sulak kılmıştır.
Batı Çin ise soğuk ve kuraktır. Taklamakan ve Gobi çölleri soğuk çöllerdir ve büyük bir alan kaplamaktadırlar bu bölgede başka geri kalan yerler ise stepler önemli bir alan kaplar. Dağlık sahalar ise oldukça soğuk bir iklim görülmektedir. Tibet Platosu ve çevresi ise hem oldukça yüksek ve soğuk hem de engebelidir. İnsan yaşamı için çok uygun olmayan bölgeler de insan nüfusu seyrektir.
Köppen İlkim Sınıflandırmasına Göre Çin Haritası / Kaynak: commons.wikimedia.org
BEŞERİ COĞRAFYA
Çin nüfusu 2018 yılı itibariyle 1.415.045.928’dir, bu sayı Dünya nüfusunun yaklaşık %18,54’üne denk gelir. Ülke bu devasa nüfusa sahip olmasına rağmen bu nüfusun çok büyük bir alana yayılmasından dolayı nüfus yoğunluğu yalnızca ~151’dir. Nüfusun büyük bir bölümü özellikle Huang Ho ve Yangtze nehirleri çevreleri ile doğudaki kıyılar başta olmak üzere ülkenin doğu bölümünde (Asıl Çin, Nemli Çin) toplanmıştır. Doğu kıyıları haricinde en önemli nüfus toplanma alanı Asıl Çin’in güneybatısındaki Siçuan havzasıdır, bu bölgede Japon – Çin savaşında ülkenin başkentliğini üstlenen Çongqing ve Çengdu gibi büyük şehirler vardır. Nüfusun dağılışındaki en önemli etmenler arasında; Sanayi ve madencilik faaliyetleri, ulaşım yolları, akarsu ve tatlı su kaynakları, tarımsal olarak verimli arazilerin dağılışı ve iklim şartları büyük rol oynamaktadır. Çin’in 2018 yılında bir önceki yıla göre nüfus artışı ~5.528.531 kişidir. Kadın başına doğum 1.61 olup doğal nüfus artışı hızı nispeten yavaş sayılabilir. Şehirleşme azımsanmayacak oranda olsa bile yüksek seviyelerde değildir, nüfusun yalnızca yaklaşık %57,9’u (838.818.387 kişi) şehirlerde yaşamaktadır. Şehirlerde yaşayan 830 milyonluk dev nüfus yüksek bir hızla artmaktadır. Günümüz modern Çin şehirleri son yıllarda çok büyük bir hızla büyümektedir, öyle ki The Guardian’a göre Çin’de nüfusu 1 milyonu aşan 100’den fazla şehir bulunmaktadır(3).
Çin Halk Cumhuriyeti’nin en büyük şehri 22.315.474’lük nüfusuyla Şangay’dır. Şangay, Yangçe nehrinin deltasının kıyısında yer alan ve büyük bir limana sahip, Çin’in lokomotif şehirlerinin başında gelenlerinden olan bir kenttir. www.shanghai.gov.cn ‘e göre 19. Yüzyılın ortalarında şehrin nüfusu 100 bin kişi civarındaydı, ardından bir ticaret merkezi olarak hızla büyüyen şehir 1927’de 2.64 milyonluk nüfusa ulaşarak Çin’in en büyük şehri oldu. Şehrin büyüme trendi 1970’lerdeki aile planlama çalışmaları ile şehir çevresindeki kırsal bölgelere göçün teşvik edilmesiyle birlikte olumsuz etkilendi. Öyle ki 1966’da yaklaşık 11 milyon olan şehir nüfusu 10 yıl sonra 10,7 milyona gerilemiştir. Ardından ekonomik merkez olma özelliği pekişen ve Çin ekonomisine öncülük etme konumu sağlamlaştıran şehir nüfusu hızla artmaya devam etmiştir. Günümüzde yabancı uyruklularında yaşadığı bir şehir konumunda olan Şangay; Şangay belediye halk güvenlik bürosuna göre 2008 yılında 152 bin yabancı uyrukluya ev sahipliği yapmaktadır. Uyruklarına göre en çok göçmeni olan ülkeler sırasıyla; Japonya, Güney Kore, Singapur, Almanya, Birleşik Krallık, Kanada, Amerika Birleşik Devletleri, Avusturalya ve Fransa’dır. 2008 yılında yaklaşık 14 bin yabancı öğrenci şehirde eğitim almak için yaşamaktaydı(4). Şangay'ın gelişimini izlemek için.
Ülkenin kuzey doğu kısmında yer alan başkent Pekin 11.716.620’lik nüfusuyla ülkenin en büyük ikinci şehridir. Tientsin, Pekin’in hemen güneydoğusunda kendi bölgesine hizmet veren büyük bir liman şehridir. Tientsin, 11.090.314’luk nüfusuyla Çin’in en büyük üçüncü şehridir. Guangzhou, Hong Kong’un 120 km kuzeydoğusunda yer almaktadır, tarihsel olarak Kanton olarak tanınır, 11.071.424’luk nüfusuyla Çin’in en büyük dördüncü şehridir. Ancak Çin şehirlerinde nüfus bilgisi vermenin zorluğu unutulmamalıdır. Örneğin, Guangzhou ve çevresindeki nüfusun 25 milyondan fazla olduğu tahmin edilmektedir. Şehirlerin birbirlerini yutması ve şehirlerin oldukça hızlı büyümesi bu durumun başlıca sebeplerindendir.
Çin Halk Cumhuriyeti Nüfus Bilgileri Tablosu
Çin Halk Cumhuriyeti Nüfus Piramidi (www.cia.gov ‘dan Türkçeleştirilerek alınmıştır)
Nüfusun Yaş Yapısı (2017)
-
0-14 yaş: % 17.15 (erkek 127.484.177/ kadın 109.113.241)
-
15-24 yaş: % 12.78 (erkek 94.215.607 / kadın 82.050.623)
-
25-54 yaş: % 48.51 (erkek 341.466.438/ kadın 327.661.460)
-
55-64 yaş: % 10.75 (erkek 74.771.050/ kadın 73.441.177)
-
65 yaş ve üzeri: % 10.81 (erkek 71.103.029/ kadın 77.995.969)
Nüfusla ilgili Bazı Genel Bilgiler
-
Ortanca yaş ülke genelinde 37,4’tür; kadınlarda 38,4, erkeklerde ise 36,5’tir.
-
Doğumda beklenen yaşam süresi: 75,7; kadınlarda 78, erkeklerde ise 73,6 senedir.
-
Doğum oranı: 1000 kişide 12.3 kişidir.
-
Ölüm oranı: 1000 kişide 7.8 kişidir.
-
Anne ölüm hızı: 100,000 anne başına 27 ölüm
-
Bebek ölüm hızı: 1000 canlı doğum başına 12 ölümdür.
-
Doktor yoğunluğu: 1000 kişi başına 3,63 doktor düşmektedir.
-
Hastane yatağı yoğunluğu: 1000 kişi başına 4,2 yatak düşmektedir.
Çin Nüfusunun Etnik Yapısı
Çin Halk Cumhuriyeti dev nüfusuna ve alanına karşılık, homojen sayılabilecek bir etnik yapıya sahiptir. Nüfusun büyük bir bölümünün yaşadığı Asıl Çin’in halkının büyük bir kısmını oluşturan Han Çinlileri, ülke nüfusunun %91,6’sını oluşturur. Han Çinlileri ve Huyler (Huyler etnik olarak Han Çinlilerinden, Müslüman olanlara verilen addır, Huyler esasen Ningksia Huy Özerk Bölgesi’nde yaşamaktadır) Sino-Tibetian dil ailesine mensup Mandarin dilini konuşurlar. Mandarin dili Han Çinlileri arasında en çok konuşulan dil olup ülkenin resmi dilidir. Ülkenin güneydoğusunda konuşulan ve Mandarin Çincesine oldukça benzer olan Yue (Kantonca), Min, Wu ve Hakka gibi diller de (ya da diyalektler) bulunmaktadır(5).
.jpg)
XIN HONG'A SORDUK
Ohio, Kent Eyalet Üniversitesi Cografya Bölümü
Xin Hong esasen Çin'in güneydoğusundaki, Hong Kong'a komşu olan Guangdong bölgesinden. Bu bölgede yaygın bir biçimde Kantonca konuşuluyor, biz de kendisinden Mandarin Çincesi ve diğer Çin lehçeleri ile alakalı bilgiler edindik.
"Mandarince konuşan birisi, eğer daha önce hiç Kantonca duymamışsa Kantoncayı rahatça anlayabileceğini sanmıyorum. Ancak yazılı dilde aynı karakterleri kullandığımızdan okunanlar anlaşılabiliyor. Mandarince ve Kantoncada, Çin yazı karakterleri kullanılır ama bu karakterlerin telaffuzları birbirinden oldukça farklıdır."
Sino-Tibetian dil ailesine bağlı bir dil konuşan diğer milletler Taylar, Tibet-Burmalılar ve Mio Yaolar’dır. Altay dilleri Çin’in batı ve kuzey bölümünde konuşulur. Ana dili Altay dillerinden olan etnik gruplar Türki gruplar (Kazak, Uygur …), Moğollar ve Mançulardır. (Not: Mançuca, Tunguzca grubuna girmekte ve bu grup kimi zamanlar Altay dillerinden ayrı bir grup olarak kabul edilebilmektedir). Hint-Avrupa dillerinden Tacikçe, Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin Tacikistan sınırına yakın bir bölgesindeki dar bir alanda konuşulur. Myanmar sınırı bölgelerinde dar alanlarda Austroasiatik dillerden olan Mon – Khmer dilleri konuşulur. Bir dil ailesine mensup olmayan Korece de Kuzey Kore sınırı boyunca konuşulan dillerdendir. www.chinadiscovery.com ‘a göre Çin Halk Cumhuriyeti’nde Huylar hariç 54 azınlık yaşamaktadır.
Dışardaki Çinliler
Etnik Çinliler dünyanın pek çok bölgesine de göç yoluyla yayılmıştır. Çin dışındaki Çinlilerin nüfusu yaklaşık 37 milyon olarak tahmin edilmektedir. Bu 37 milyonluk nüfusun yaklaşık %70’i Güneydoğu Asya ülkelerinde yaşamaktadır. Çinliler; Malezya, Singapur, Myanmar, Tayland, Endonezya, Filipinler ve Kamboçya gibi ülkelerdeki önde gelen azınlıklardandır (Singapur’da Çinliler ülkenin çoğunluğunu oluşturmaktadır). Bu ülkelerde Çinlilerin ekonomiyi kontrol etmesi, ülkelerin yerel halkları tarafından tepki çekmektedir. Bu ekonomik durumun ve göçün nedeni Avrupalı devletlerin geçmişte izlediği politikalarıdır. Güneydoğu Asya’daki iş gücünü arttırmak amacıyla bölgeye getirilen Çinlilerin kendi bankacılık ve ticaret sistemini beraberinde getirmeleri ve etkinlik kazanmaları, yerel halkın tepkisinin asli nedenidir. Asya dışına yapılan göçlerin büyük bir kısmı Kuzey Amerika’ya yapılmıştır, özellikle Kanada ve ABD’nin batı kıyılarında iş gücünü karşılamak için gelen Çinlilerin, (Ayrıca Çinlilerin bir kısmı Çin Halk Cumhuriyetine katılan Hong Kong’dan gelmiştir) Chinatown denilen mahalleleri bulunmaktadır.
Çin Halk Cumhuriyeti Nüfusunun Dini Yapısı
CIA Factbook’a göre, Çin Halk Cumhuriyeti nüfusunu oluşturan dini gruplar ve oranları şöyledir; Budist %18,2, Hristiyan %5,1, Müslüman %1,8, yerel halk dini %21,9, Hindu <% 0,1, Yahudi <0,1%, diğer %0,7 (Daoist, Taocu), bir dine bağlı olmayan %52,2. Ancak bu sayılar tartışmalıdır ve kesin bir sonuca ulaşmak oldukça zordur.
http://turkish.cri.cn/ ‘den(6) doğrudan alınan bilgilere göre; "1. yüzyılda Çin’e gelen Budizm 4. yüzyılda yaygınlaşmaya başladı ve zamanla Çin’de en büyük etkiye sahip olan din haline geldi. Çin’deki Budizm, Han Budizmi, Tibet Budizmi ve Güneyden Gelen Budizm olmak üzere 3 gruba ayrılır. Çin’de toplam 200 bin rahip, 13 bin tapınak, 33 Budizm okulu ve 50’ye yakın Budizm ile ilgili gazete, kitap ve dergi bulunuyor.”
“Çin’de 2. yüzyılda doğan Taoizm, 1800 yıllık bir geçmişe sahiptir. Taoizm, Çin’de eski zamanlarında yaygın olan doğaya ve atalara tapma geleneğinden kaynaklanır. Tarihinde birçok mezhebe sahip olan Taoizm, daha sonra Quanzhen Taoizmi ve Zhengyi Taoizmi olmak üzere ikiye ayrıldı ve Han milliyeti arasında yaygınlaştı. Çin’de 1500’den fazla Taoizm tapınağı ve 25 bin de Taoizm rahibi bulunuyor.”
“İslamiyet, Çin’e 7. yüzyılda geldi. Çin’deki Hui, Uygur, Tatar, Kırgız, Kazak, Özbek, Dongxiang, Sala, Bao’an milliyetlerine mensup 18 milyondan fazla kişi İslam dinine inanır. Çin’deki Müslümanların büyük çoğunluğu Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi ve Ningxia Hui Milliyeti Özerk Bölgesi ile Gansu, Qinghai ve Yunnan eyaletlerinde yaşıyorlar. Çin’in diğer eyalet ve şehirlerinde de Müslümanlar bulunuyor. Çin’de şu anda 30 binden fazla cami ve 40 bini aşkın imam vardır.”
Pekin şehri hükümetinin resmi verilerine göre, Pekin’deki camilerden en eskisi ve en büyüğü Niujie camisidir. Bu cami haricinde şehirde Dongsi, Nan Douya, Xiapo camileri bulunmaktadır.
“19. yüzyılda Çin’e gelmeye başlayan Hıristiyanlık, Afyon Savaşı’nın patlak verdiği 1840 yılından sonra yaygınlaşmaya başladı. 1950 yılında Çin’deki Hıristiyanlık çevresinde “kendi kendini yönetme ve beslenme ile kendi gücüne dayanarak yaygınlaşma” konulu hareket başlatıldı ve emperyalizmin etkisinin yok edilmesi, yurtseverlik ruhunun geliştirilmesi, Çin’deki Hıristiyanlık çevresinin kendi kendini yönetme ve beslenme ile kendi gücüne dayanarak dini yaygınlaştırma hedefinin gerçekleştirilmesi için çaba harcanması istendi. Çin’de 10 milyon Hıristiyan, 18 binden fazla papaz ve 12 bini aşkın kilise ile 25 bin dini faaliyet yapılabilen yer bulunuyor.”
HONG KONG
“Güzel kokulu liman” anlamına gelen Hong Kong, Çin’in güney kıyısında bulunan bir adalar topluluğudur. 1 Temmuz 1997 tarihine kadar 100 yıllık bir süreliğine Birleşik Krallık tarafından kiralanmıştır. 100 yıllık antlaşmanın bitişinden sonra Makau ile birlikte Özel İdare Bölgesi statüsü altında yönetilmektedir.
Fiziki: Hong Kong; Hong Kong adası, Kvloon yarımadası ve 235 kadar küçük adadan oluşur. Bu adalar grupları dağlık bir satha sahiptir. En yüksek noktası 551 m’lik Victoria tepesidir. Hong Kong’daki düzlükler, denizden doldurularak elde edilmiştir ve dar bir alan kaplar.
Beşeri: Şehir, Asya’nın en büyük serbest pazarı ve en işlek ticari-sanayi ve turizm merkezidir. Nüfusu 7,448,000 kişidir; resmi dilleri Kantonca, Mandarince ve İngilizcedir. Nüfusun büyük bir kısmı Çinlidir ancak Endonezyalılar ve Filipinliler başta olmak üzere farklı milletlerden insanlara ev sahipliği yapmaktadır. Kişi başına düşen milli gelir yaklaşık 61.400 dolar gibi yüksek bir sayıdır.
Hong Kong Özel İdare Bölgesi Hükümeti, Sayım ve İstatistik Departmanı’na göre; İşsizlik oranı: 2,8; Kadın başına düşen çocuk sayısı: 1,2; Erkeklerde doğumda beklenen ömür: 81,7; Kadınlarda doğumda beklenen ömür: 87,7; Erkeklerde ortalama ilk evlilik yaşı: 31,4; kadınlarda ortalama ilk evlilik yaşı: 29,6’dır.
TİBET
Tibet, Çin Halk Cumhuriyetine bağlı özerk bir cumhuriyettir. “Karlar Ülkesi” ve “Dünya’nın Çatısı” olarak anılan ülke yaklaşık 1.300.000 km²’lik bir alan kaplar. Üzerinde kurulduğu Tibet Platosunun ortalama yükseltisi 4500 metredir. Çevresi, güneyden Himalayalar, batıda Kunlun dağlarından müteşekkildir. Yılın tamamı boyunca soğuk, sert ve kuru bir hava ile geçer. Sert rüzgârlar, tipi ve kar fırtınaları ülkenin genel kimliğini yansıtır.
Ülkenin ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalıdır. Halkın büyük kısmı tarımla uğraşır, üretilen başlıca tarım ürünleri buğday, arpa, bezelye ve fasulyedir. Ayrıca hayvancılık ta önemli yer tutar ki ülkede yak, koyun, keçi yetiştirilir.
Tibet’in bilinen tarihi M.S. 520 yılında bir kabile reisi olan Songstan Campo’nun, Tsangpo nehri vadisinde bir krallık kurmasıyla başlamıştır. Bu krallık ve Tibet bölgesi zaman içerisinde güçlenerek bir kültür bölgesi haline gelmiştir. Nüfusu yaklaşık 3 milyon olan Tibet’in Sanskrit alfabesi üzerine kurulmuş bir alfabesi de bulunmaktadır.
SİNCAN UYGUR ÖZERK BÖLGESİ (DOĞU TÜRKİSTAN)
Doğu Türkistan ya da Sinkiang – Xinjiang (Yeni Bölge), Çin Halk Cumhuriyetine bağlı bir özerk cumhuriyettir. Yüz ölçümü yaklaşık 1.650.000 km²’dir ve ülkenin batı bölümünde konumlanmaktadır. Kuzeyinde Rusya Federasyonu’na bağlı Altay Cumhuriyeti, doğu ve güneydoğusunda Çin’e bağlı diğer bölgeler (Tibet, Gansu, Çinghay), güneybatısında Pakistan, Afganistan ve Tacikistan, batısında ise Kırgızistan ile Kazakistan bulunmaktadır.
Bölge yer şekilleri bakımından temel iki ana üniteye ayrılır, bunlar; dağlar ve havzalardır. Kuzeyde Çungurya havzası ile Turfan depresyonu gibi bazı havzalar ile Moğolistan sınırına doğru olan bölgelerde dağlık – tepelik alanlar bulunmaktadır. Bölgenin güneyinde ise merkezinde 1400 km uzunluğunda ve 500 km genişliğinde yaklaşık 470.000 km²’lik Tarım Havzası ve bu büyük havzayı çevreleyen dağlardan (Tian Şan – Tanrı dağları ile Kunlun dağları) oluşmaktadır. Şiddetli karasal iklim kendini bölgede gösterir, sıcaklık farkları yüksek ve yağış azdır. Taklamakan Çölü, Tarım havzası boyunca 350.00 km²’lik alan kaplar. Tarım, ticaret ve maden işletmeleri açısından önemli yere sahip bu eski ipek yolunun işlek noktası, ekonomik bakımından Çin’in içinde nispeten daha geri kalmış bölgeler arasındadır.
Yaklaşık 21,5 milyon kişinin yaşadığı Sincan Uygur Özerk Bölgesi nüfusunun %45’i uygur, %45 Çinli (%4,5’i Huy), %7’si Kazak ve yaklaşık %3’ü diğer milletlerdir ( Kırgız, Moğol, Rus, Tatar, Sibe, Tacik, Özbek ve Mançu). Uygurlar; Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan’da yaşayan Altay dillerine mensup olan Uygurca’yı konuşan topluluktur. MS III. yüzyıldan itibaren Çin kaynaklarında geçen Uygurlar geçmişte daha geniş bir alanda yaşarken Kırgız istilaları sonucu Gansu’ya doğru çekildiler ve bundan sonra Budizm’in etkisinde bir medeniyet kurdular. Tarımsal üretim için sulama kanalları açtılar ve üretimde bulundular; altın, bakır ve gümüş gibi madenleri işlediler ve geliştiler. Moğollar, alfabe ve diğer pek çok medeniyet unsurunu Uygurlardan aldılar. 14. yy ile 17 yy arasında İslamiyet’i benimsediler. 1750’lerde Çin İmparatorluğuna bağlandılar, 1861-1878 ayaklanmalarıyla birlikte bir kısmı Rusya’ya sığındı. Günümüzde Asya’nın en kurak bölgelerinde tarımla uğraşan bu halk kırsal yaşamlarını devam ettirmektedir.
ÇİN EKONOMİSİ
Çin Halk Cumhuriyeti ekonomik olarak hızlıca gelişen bir ülkedir ancak bu ekonomik gelişme ülke içinde eşit dağılmamıştır. Kuzeydoğu eyaletleri, Güney Kore ve Japonya gibi kalkınmış ekonomilere yakınlığından yararlanarak en hızlı gelişen bölgelerdendir. Diğer bir merkezi gelişim noktası Şangay’ın merkezini oluşturduğu Yangçe deltasıdır. Ayrıca geri kalan tüm kıyı bölgeleri şu veya bu şekilde bu ekonomik kalkınmadan aslan payını almaktadır. Bunun sebebi kıyı bölgelerdeki limanlar ve bu limanlardan dünyaya açılmak isteyen yatırımcıların tercihleridir. Ulaşım imkânları her ne kadar son yıllarda giderek iyileşse de batı bölgeler yeterince yatırım görememektedir. Bu durum iç ve batı bölgelere, Çin hükümeti tarafından yapılan teşvik ve kolaylıklara rağmen devam etmektedir. Sonuç olarak doğu şehirleri hızlıca büyümeye devam etmektedir. Çin hükümeti Mao zamanındaki her bölgenin kendine yetebilmesini amaçlayan ve bu sebepten sanayinin ülke içinde dağılmasını öngören planlarını bugün büyük şehirlere göçü azaltmak için uygulamaya devam etmektedir. Sanayi ve üretimin doğu kıyıları boyunca gelişmesindeki başka bir problem de enerji kaynaklarının ülkenin batı bölümünde bulunmasıdır. Çin gibi kömürü elektrik üretiminde yaygın bir biçimde kullanan bir devlet için kömür kaynaklarının önemli bir bölümünün sanayi kuruluşlarına oldukça uzak olması kuşkusuz büyük bir problemdir. (bkz: Çin Halk Cumhuriyeti Elektrik Üretimi Kaynaklarının Payı -2016-) Sanayi sektörü üretiminde başlıca sektörler; tekstil, makine, taşıt, gemi ve uçak yapımı ile hemen - hemen her çeşit tüketim ürünüdür.
Tarım, Çin ekonomisi içindeki yerini sanayi sektörüne doğru bıraksa da günümüzde de geçmişte olduğu gibi Çin’in dev nüfusunun yaklaşık %30’unun geçim kaynağı olarak önemini korumaktadır. Yaklaşık olarak Avrupa kıtası kadar yüz ölçümüne sahip olan Çin topraklarının %10’unda tarım yapılır. Başlıca tarım ürünleri; pirinç, soya fasulyesi, çay, darı, ham ipek, buğday ve pamuktur. Çin Halk Cumhuriyeti bu tarım ürünlerinin pek çoğunda üretim açısında en önde gelen ülkeler arasında yerini korumaktadır ancak dev nüfusunu beslemek için tarımsal ürünler iç pazara sunulur. Hayvancılığın yoğun olduğu bölgeler kuzey ve kuzeybatıdaki step bölgeleridir. Sincan Uygur Özerk bölgesi ile İç Moğolistan’da hayvancılık en önemli sektörlerdendir. Ayrıca doğusunda balıkçılık açısından zengin denizlere sahip Çin, bu kaynakları da kullanmaktadır. Yılda ortalama 8,5 milyon ton dolayındaki balık üretimi, halkın protein ihtiyacı için en önemli kaynaktır.
Ekonomik Bazı Veriler
-
GYSİH: 23.16 Trilyon Dolar (2017)
-
GYSİH (Kişi Başına Düşen): 16.700 Dolar (2017)
-
İşsizlik: %3,9
-
Ekonomik büyüme: %6,2
-
Yoksulluk altında nüfus: %3,3
-
Enflasyon oranı: %1,6
-
İhracat Ortakları
ABD %19, Hong Kong %12,4, Japonya %6, Güney Kore %4,5
Toplam: 2,157 trilyon dolar.
İthalat Ortakları
Güney Kore %9,7, Japonya %9,1, ABD %8,5, Almanya %5,3, Avustralya %5,1
Toplam: 1,731 trilyon dolar.
Sektörel Dağılım
Çin’de, çalışanların sektörel dağılımı incelendiğinde gelişmekte olan bir ülke görünümündedir. Tarımda çalışanların oranı % 27,7’dir. Sanayi sektöründe bu sayı % 28,8, hizmet de ise % 43,5’dir. Ancak GSYİH – menşei itibariyle sektörel dağılıma bakıldığında farklılıklar görülür; sanayinin payı %39,5, Hizmet sektörü %52,2, tarım ise oransal bakımdan %8,3’e düştüğü görülmektedir. Ülkenin toplam işgücü yaklaşık 806,7 milyondur.
ÜRETİM
Çin’de üretimi yapılan başlıca ürünler: endüstriyel üretimde dünya lideri olduğu sektörler; madencilik ve cevher işleme, demir, çelik, alüminyum ve diğer metaller ile kömür çıkarma; makine yapımı; teknolojik alet üretimi; tekstil ve giyim eşyası; petrol; çimento; kimyasal maddeler; gübre; genel tüketici ürünleri (ayakkabı, oyuncak ve elektronik dâhil); Gıda işleme; otomobiller, vagonlar ve lokomotifler, gemiler, uçaklar dâhil olmak üzere ulaşım araçları; telekomünikasyon ekipmanı, ticari uzay fırlatma araçları, uydular.
T.C. Dış İşleri Bakanlığına göre; “İkili ticaret hacminde ilk kez 1 milyar ABD Doları’nın aşıldığı 2000 yılından bu yana kaydedilen gelişme sonucunda 2017 yılı sonunda ticaret hacmimiz 28 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır.”
“Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC), Almanya’dan sonra dünyada ikinci, Doğu Asya’da ise en büyük ticari ortağımızdır. Çin, 2016 yılında Türkiye’nin ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında 19. sırada, Türkiye’nin ithalat yaptığı ülkeler sıralamasında ise 1. sırada yer almaktadır.”
İthal ettiğimiz başlıca ürünler; Otomatik bilgi işlem makinaları ve üniteleri, hücresel/diğer kablosuz ağlar için telefonlar, oyuncaklar, ses-görüntü ve diğer bilgileri almaya, çevirmeye - vermeye yarayan araçlar, yük-insan taşıma amaçlı gemiler. (25,44 milyar dolar – 2016 yılı)
İhraç ettiğimiz başlıca ürünler; Mermer ve traverten, krom, bakır, kurşun, demir, çinko, tabii borat cevherleri, bor oksitleri ve borik asitler.(2,32 milyar dolar – 2016 yılı). Ayrıca “Çin’in ülkemize yapmış olduğu toplam yatırım miktarı 2 milyar Doları aşmış bulunmaktadır. Bu yatırımların sektörel dağılımı; enerji, altyapı, lojistik, finans, madencilik, telekomünikasyon ve hayvancılık alanlarındadır.”
İLETİŞİM VE ULAŞIM
Çin Halk Cumhuriyeti çok güçlü bir ulaşım altyapısına sahiptir. Ülke tren yolları ve otoyollarla örülmüş durumdadır. Hali hazırda bu ulaşım yolları oldukça modern şekildedir. Devasa ihracatını sağlamak için deniz ticareti de oldukça gelişmiştir. Ulaşımdaki bu durum son yıllardaki ekonomik büyümeyle paralel bir şekilde artmış, ülkenin dört bir yanı demiryolları ve otoyollarla örülmüştür. Son yıllarda ayrıca havayolu ulaşımı da gelişmektedir; Çin resmi istatistik bürosuna göre Çin’de 739’u uluslararası olmak üzere toplam 3794 sivil uçuş rotası bulunmaktadır ve bu sayı her yıl hızlıca artmaktadır.
-
100 kişi başına düşen telefon sayısı: 99.
-
İnternet kullanıcıları toplam nüfusun %53,2’sini oluşturmaktadır.
-
Havalimanı sayısı: 507 (2013)
-
Boru hatları: gaz 70.000 km; ham petrol 22.900 km; rafine petrol ürünleri 25.500 km; su 710.206 km
-
Demiryollarının uzunluğu: 124.000 km.
-
Karayollarının uzunluğu: 4,577,300 km. (531.000 km’si asfaltsız)
Yazar(lar)
-
Yusuf Mert Üstün
Editör(ler)
-
Muhammet Alan
Bu yazıyı kaynak göstermek için;
-
Üstün, Y.M. (2019). ?Gün? ?Ay? ?Yıl? tarihinde https://www.akademikcografya.com/cin-halk-cumhuriyeti-cografyasi, adresinden edinilmiştir.
KAYNAKLAR
-
Atasoy, E. (2003). Kıtalar ve Ülkeler Coğrafyası. Bursa: Ezgi Kitabevi.
-
Özey, R. (2012). Asya Coğrafyası. İstanbul: Aktif Yayınları.
-
Bradshaw, M., White, G., Elizabeth, C. & Dymond, J. (2005). Contemporary World Regional Geography. New York: McGraw Hill.
-
Milliyet. (1993-1994). Thema Larousse, Tematik Ansiklopedi II.
-
Aydın Kitaplar. (1991). Nemo Larousse.
-
Tümertekin, E. & Özgüç, N. (2016). Beşeri Coğrafya. İstanbul: Aktif Yayınları.
-
censtatd.gov, (2018). 10 Mayıs 2018 tarihinde www.censtatd.gov.hk, adresinden edinilmiştir.
-
chinadiscovery.com, (2018). 10 Mayıs 2018 tarihinde www.chinadiscovery.com, adresinden edinilmiştir.
-
thechinastory.org, (2018). 15 Mayıs 2018 tarihinde www.thechinastory.org, adresinden edinilmiştir.
-
worldpopulationreview.com, (2018). 13 Mayıs 2018 tarihinde http://worldpopulationreview.com, adresinden edinilmiştir
-
worldometers.info, (2018). 14 Mayıs 2018 tarihinde http://www.worldometers.info, adresinden edinilmiştir.
-
stats.gov.cn, (2018). 15 Mayıs 2018 tarihinde http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2017/indexeh.htm, adresinden edinilmiştir.
-
mfa.gov, (2018). 12 Mayıs 2018 tarihinde http://www.mfa.gov.tr, adresinden edinilmiştir.
-
ebeijing.gov, (2018). 14 Mayıs 2018 tarihinde http://www.ebeijing.gov.cn/BeijingInformation/, adresinden edinilmiştir.
-
turkish.cri.cn, (2018). 17 Mayıs 2018 tarihinde http://turkish.cri.cn/, adresinden edinilmiştir.
-
stats.gov.cn, (2018). 10 Mayıs 2018 tarihinde http://data.stats.gov.cn, adresinden edinilmiştir.
-
worldbank.org, (2018). 14 Mayıs 2018 tarihinde data.worldbank.org, adresinden edinilmiştir.
-
wikimedia.org, (2018). 18 Mayıs 2018 tarihinde commons.wikimedia.org, adresinden edinilmiştir.
-
chinaenergyportal.org, (2018). 14 Mayıs 2018 tarihinde chinaenergyportal.org, adresinden edinilmiştir.
-
cia.gov, (2018). 16 Mayıs 2018 tarihinde https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html, adresinden edinilmiştir.
Notlar
-
1949’da kabul edilen günümüzdeki Çin Halk Cumhuriyeti bayrağındaki yıldızlar Çin, Mançu, Tibet, Moğol ve Sincan Uygur Özerk cumhuriyeti milletlerinin parti çevresinde birleşmesini simgeler.
-
Taklamakan’ın anlamı “dönülmeyen yer”’dir.
-
Detaylı bilgi için bakınız: https://www.theguardian.com/cities/2017/mar/20/china-100-cities-populations-bigger-liverpool
-
Detaylı bilgi için bakınız: http://zhuanti.shanghai.gov.cn/newencyclopedia/en/Default2.aspx#248
-
Mandarin Çincesi ile Yue (Kantonca), Min, Wu ve Hakka dilleri hakkında detaylı bir bilgilendirme için bakabilirsiniz: https://www.youtube.com/watch?v=QY0AMmLuiqk (İngilizce)
-
Çin Halk Cumhuriyeti hakkında detaylı bilgiler için bakınız: http://turkish.cri.cn/chinaabc/
