Avrupa'daki Belli Başlı Egzonimler Haritası

​

Almanya

​

Ülkelerin Türkçe isimleriyle benzerlik taşımayan yani Egzonim isimlere sahip ülkelerden en bilinenlerden biri Almanya’dır. İngilizce Germany, Arapça Almanya - ألمانيا‎, Fince Saksa, Macarca Németország, Fransızca Allemagne gibi çok çeşitli isimlere sahiptir. Ancak Almanya, Almancada bu isimlerden farklı bir şekilde Deutschland olarak adlandırılmaktadır.

​

Deutsch+land (Almanların Ülkesi)

​

(Eski Yüksek Almanca) diutisc: insanların, halkın / (Germence) land: -nın ülkesi, toprak, ülke

 

Al+man+ya (Almanların Ülkesi)

​

(Germence) All: her, tüm, hepsi / (Germence) manniz: insan, erkek / (Eski Yunan – Latin) ia: -nın ülkesi, ülke, toprak

​

Roma İmparatorluğunda günümüz Belçika, Hollanda ve Almanya’sına; Germania deniyordu. Batı Roma’nın yıkılmasından sonra Galya’yı işgal eden Franklar, Ren’in doğusundaki başka bir Cermen topluluğu olan Allamaniler ile rekabete girdiler ve bu bölgeye -yani günümüz Almanya’sına - “Allamani ülkesi” anlamında Allemagne demeye başladılar. Zamanla bu kullanım Fransızca’dan Türkçeye geçmiştir. Türkçede tespit edilen en eski yazılı kaynak Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sidir.

​

Yunanistan

​

Türkiye’nin Batı komşusu Yunanistan da benzer bir şekilde diğer dillerden farklı olarak kendi dilinde oldukça farklı bir şekilde anılmaktadır. Avrupa genelinde İnglizce’de Greece, Rusça’da Gretsiya – Греция, İspanyolca’da Grecia gibi isimler verilirken Ortadoğu ve Kuzey Afrika genelinde Arapça’da al Yunan – يونان , Farsça’da Yunan - یونان gibi isimler verilmektedir. Ayrıca Yunanistan Gürcüce gibi bazı başka dillerde saberdzneti - საბერძნეთი gibi farklı isimlerele de anılmaktadır. Ancak tüm bu dillerden farklı olarak Yunanlar kendi ülkelerine Hellas veya Ellada demektedir.

​

Hellas / Ellada

​

Hellas kelimesi Yunan mitolojisindeki büyük taşkın hikâyesiyle bağlantılı olan Deucalion ve Pyrrha'nın oğlu Hellen'den türemiştir

​

Yunan+istan (Yunan Ülkesi)

​

(Arapça ve Farsça) yūnān (يونان): İyonyalı / (Farsça) –istan (ستان): -nın ülkesi, toprak, ülke

​

Yunan sözcüğü Türkçeye, Arapça ve Farsçada aynı anlama gelen yūnān (يونان) kelimesinden geçmiştir. Bu kelime Eski Farsçada yine Yunan anlamına gelen yōn yani “İyonyalı, Yunan” kelimesinin çoğulu olan yōnān sözcüğünden türemiştir.  Bu Eski Farsça kelime ise Eski Yunancadan geçen ve İyonyalı anlamına gelen Iōn (ιών) özel adından alıntıdır. Iōn (ιών) Arkaik Yunancada "giden, göçen” anlamına gelen kelimeden türediği düşünülmekle beraber, bu düşünce ispatlanmamıştır. –istan eki ise “-nın ülkesi, toprak, ülke” gibi anlamlara gelebilen, yer ve ülke belirten bir ektir. Bu Farsça ek ise İndoaryan dilinde “yer” anlamına gelen stanam’dan türemiştir.

​

Farslar, Anadolu’nun batı kıyılarında yaşayan ve daha çok etkileşime girdikleri İyonyalılara izafeten tüm Helenistik nüfusa, Yunan demişlerdir. Bu kullanım devam ederek Türkçeye de geçmiştir. Türkçe’de Yunan kelimesinin geçtiği tespit edilen en eski yazılı kaynak Hızır Paşa’nın Müntehab-ı Şifa’sıdır.

​

Ancak daha önce bahsettiğimiz gibi Yunanistan pek çok dilde Greece ve benzeri isimlerle sahiptir. Bu kelime Alman klasik tarihçi Georg Busolt tarafından ortaya konan modern teoriye göre, Güney İtalya’da günümüz Napoli şehrinin yaklaşık 20 km batısında bulunan antik şehir Cumae’yi kurmak için yardımcı olan Yunan kolonistlerle ilk defa karşılaşan Romalıların onlara verdiği isimden türemiştir. Bu kelimeyle hitap etmelerinin sebebi ise karşılaşılan Yunan kolonistlerin, Boeotia kıyısındaki Graikhos kasabasından gelmelerindendir ve kelime "gri, eski, solmuş" gibi anlamlara sahiptir. Graeci, kelimesinin sonuna “-nın ülkesi, ülke, toprak” anlamlarına gelen –ia eki eklendiğinde, Yunanistan manasına gelen Graecia kelimesi ortaya çıkmıştır. Latincedeki bu kullanım zamanla yayılarak diğer dilleri de etkilemiştir.  

​

Yunanistan için bir diğer kullanılanım olan saberdzneti - საბერძნეთი, Gürcüce bilge anlamına gelen brdzeni - ბრძენი ile yer ve ülke belirten –eti - ეთი ekin birleşmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Yani Gürcüce Yunanistan, “bilge insanların ülkesi” anlamına gelmektedir.

​

Gürcistan

​

Kuzeydoğu komşumuz Gürcistan da bir egzonime sahiptir. Antik zamanda, Eski Yunan ve Romalı bilginler günümüz Gürcistan'ının doğusunu İberia, batısını ise Kolkhis demekteydi. Günümüzde ise Gürcistan’a Türkçede Gürcistan, İngilizcede Georgia, Rusça Gruziya – Грузия gibi benzer isimler verilmektedir. Bu varyasyonun dışında Ermenicede Vrastan - Վրաստան kelimesi de kullanılır ancak Gürcücede tüm bu dillerden farklı olarak Sakartvelo - საქართველო kelimesi Gürcistan için kullanılır.

​

Sa+kartvelo (Gürcü Ülkesi)

​

-Sa: yaşadığı alan / Kartveli: Gürcü

​

Gürc+istan (Gürcülerin Ülkesi)

​

(Farsça) gurğ: kurt ya da (Yunanca) Georgia - γεωργός: tarım ülkesi / (Farsça) –istan (ستان): -nın ülkesi, toprak, ülke

​

Gürcistan kelimesinin kökeni hakkında birkaç teori bulunmaktadır. Bunlardan ilkinde Farsçada kurt anlamına gelen gurğ kelimesinden türeyen ve kurtların ülkesi anlamına gurğān’dan Gürcistan isminin geldiğidir. Bir diğer teoride ise Gürcistan kelimesi, Yunanca tarım ülkesi anlamına gelen Georgia – γεωργός kelimesinden türemiştir. Ardından sonuna “-nın ülkesi, toprak, ülke” gibi anlamlara gelen –istan eki eklenerek Gürcistan kelimesi ortaya çıkmıştır. Ayrıca günümüz Gürcistan bayrak ve armasında da kendine yer bulan Aya Yorgi’de (St. George) bu isme popülerlik katmıştır (?). Ermenicedeki Vrastan - Վրաստան kelimesinin kullanımının ise daha eski zamanlarda -MÖ 300’lerde- Gürcistan’da kurulmuş olan İberya Krallığı ile yakından bir ilgisi vardır. Ermenicedeki Vrastan - Վրաստան kelimesi Gürcistan, Gürcü ulusu için kullanılan Վրացիներ – Vratsiner kelimesi ise İberyalı demektir.

​

Gürcülerin kendi ülkesi için kullandığı Sakartvelo - საქართველო kelimesi ise “yaşadığı alan” anlamına gelen –sa ön eki ve Gürcü anlamına gelen Kartveli kelimesinin birleşmesinden gelmektedir (Esasen Kartveli kelimesi; Laz, Megrel, Svan ve Gürcüleri kapsar). Kartveli kelimesinin kökeni hakkında birkaç açıklama vardır. Bunlardan mitolojik olanı Tiflis civarına yerleşerek Gürcülerin atası olan, Nuh peygamberin oğlu Yafes’in oğlu Targoma’nın ikinci oğlu Kartlos’a izafeten Kartveli kelimesi türemiştir. Yapılan açıklamalardan bir diğeri ise Gürcistan’ın merkez bölgesindeki Kartli yöresinin zaman içinde anlamının genişleyerek tüm Gürcistan için kullanılmaya başlamasıdır.  

​

Çin

​

Köklü bir kültürün ve tarihin sahibi Çin de birden fazla yaygın egzonime sahiptir. Çin’in egzonimlerinden biri İngilizcede China, Türkçede Çin[1], Çekcede Čína olarak karşımıza çıkar. Bir diğer yaygın kullanım kümesi ise Rusçada Kitay – Китай, Özbekçe Xitoy, Sırp-Hırvatçada Kìtaj – Кѝтај, Portekizcede Catai’dır. Daha farklı varyasyonlara sahip olmakla beraber Çin’de bu yaygın kullanımlardan farklı olarak Zhōngguó - 中国 ismi kullanılır.

​

Zhōng+guó / 中+國 (Merkez Devlet)

​

zhōng (中): Merkez, orta / guó (国): Ülke, devlet (günümüzde millet anlamına da gelebilmektedir)

​

​

Çin

​

(Sanskritçe) Cīna - चीन > (Farsça) Çin - چین > (Türkçe) Çin

​

Çin kelimesi Martino Martini tarafından 17. yüzyılda önerilen teoriye göre isim, Çin’i politik olarak MÖ 221 - MÖ 206 yılları arasında birleştiren ve Savaşan Devletler Çağı dönemindeki, Çin krallıklarından en batıdaki olan, Qin hanedanlığından türetilmiştir. Diğer bir yaygın kullanıma sahip Cathay kelimesi Türkçede ise karşımıza Hitay olarak çıkar. Bu kelime bölgeyi ele geçirip yöneten Hitaylardan dolayı Kuzey Çin’e – Mançurya’ya – verilen isimdir. Yerini Çin vb. kelimelere bırakmadan önce, Orta Çağ’ Avrupa'sında yaygın bir biçimde kullanılmaktaydı. Bugün Rusça ve İspanyolca gibi bazı dillerde hala kullanılmaktadır.

​

Çin’in endonimi olan Zhōngguó ise Çince zhōng (中): Merkez, orta ve guó (国): Ülke, devlet gibi anlamlara gelen kelimelerin birleşmesiyle oluşturulmuştur. Ancak Çincede Çin’in ismi peş peşe gelen krallıklar ve hanedanlıklarla anıldığından yaygın kullanım sürekli değişmekteydi. Zhōngguó kelimesinin kullanımı da zamana ve hanedanlığa göre değişebilmekteydi. Kuzey Çin ovası, başkent veya Çin coğrafyası anlamlarına gelebilmekteydi. Ancak Çin’in birleşmesi günümüz anlamındaki kullanımı sağladı. Ayrıca belirtmek gerekir ki günümüzde Çin Halk Cumhuriyeti - Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó - ve daha çok Tayvan olarak bildiğimiz Çin Cumhuriyeti - Zhōnghuá Mínguó - aynı isimle anılsa da iki farklı devlettir ve Çin kelimesi anlam olarak her iki devleti de kapsar.

​

Bu yazıyı kaynak göstermek için;

​

• Üstün, Y.M. (2019). ?Gün? ?Ay? ?Yıl? tarihinde https://www.akademikcografya.com/egzonim​, adresinden edinilmiştir.

​

KAYNAKLAR

​​​

1. Tümertekin, E. & Özgüç, N. (2016). Beşeri Coğrafya. İstanbul: Aktif Yayınları.

2. Yavuz, S. & Şenel, M. (2013). Yer adları (toponim) terimleri sözlüğü. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(8), 2239-2254.

3. Özkan (Melaşvili), A. (1968). Gürcüstan, Tarih Edebiyat, Sanat Folklor. İstanbul: Aksiseda Matbaası.

4. etymonline.com, (2019). 26 Nisan 2019 tarihinde https://www.etymonline.com/search?q=dresden, adresinden edinilmiştir.

5. dictionary.com, (2019). 26 Nisan 2019 tarihinde https://www.dictionary.com/browse/exonym, adresinden edinilmiştir.

6. nisanyansozluk.com, (2018). 26 Nisan 2019 tarihinde https://www.nisanyansozluk.com/?k=Almanya&view=annotated, adresinden edinilmiştir.

7. worldatlas.com, (2019). 26 Nisan 2019 tarihinde https://www.worldatlas.com/articles/how-did-germany-get-its-name.html, adresinden edinilmiştir.

8. etimolojiturkce, (2019). 27 Nisan 2019 tarihinde https://www.etimolojiturkce.com/kelime/Yunan, adresinden edinilmiştir.

9. nisanyansozluk.com, (2018). 27 Nisan 2019 tarihinde https://www.nisanyansozluk.com/?k=Yunan, adresinden edinilmiştir.

10. etymonline.com, (2019). 27 Nisan 2019 tarihinde https://www.etymonline.com/word/greek, adresinden edinilmiştir.

11. Name Explain, (2019). 27 Nisan 2019 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=rfNTRoillLo, adresinden edinilmiştir.

12. theculturetrip.com, (2018). 28 Nisan 2019 tarihinde https://theculturetrip.com/europe/georgia/articles/why-is-georgia-also-called-sakartvelo/, adresinden edinilmiştir.

13. etymonline.com, (2019). 28 Nisan 2019 tarihinde https://www.etymonline.com/word/georgia, adresinden edinilmiştir.

14. wikizero, (2019). 28 Nisan 2019 tarihinde http://www.wikizero.biz/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvTmFtZV9vZl9HZW9yZ2lhXyhjb3VudHJ5KQ, adresinden edinilmiştir.

15. gurcistan.uzerine.com, (2019). 28 Nisan 2019 tarihinde http://gurcistan.uzerine.com/index.jsp?objid=4447, adresinden edinilmiştir.

16. quora.com, (2019). 28 Nisan 2019 tarihinde https://www.quora.com/What-is-the-origin-of-the-name-China, adresinden edinilmiştir.

17. etimolojiturkce.com, (2019). 28 Nisan 2019 tarihinde https://www.etimolojiturkce.com/kelime/%C3%87in, adresinden edinilmiştir.

18. britannica.com, (2019). 28 Nisan 2019 tarihinde https://www.britannica.com/place/Cathay-medieval-region-China, adresinden edinilmiştir.

​

Notlar

 

1.  Göktürkçede Kuzey Çin’de kurulmuş bir devletten dolayı Çin yerine Tabğaç kelimesi kullanılırdı.

​