Britonik Diller

​

Galce - Cymraeg - welsh (Karşılık gelen ISO 639-3 kodu: cym)

​

​

Galce; Kelt dilleri içerisinde yaklaşık 700 bin kişi ile en kalabalık konuşan sayısına sahip olandır, bu sebepten dolayı yok olma tehlikesi olmayan tek Kelt dilidir. Ancak İngilizce’yle birlikte resmi dil olduğu Galler’de bile Galce konuşabilen nüfusun oranı ve sayısı  giderek azalmaktadır 2011 yılında nüfusun yalnızca %19’u - yaklaşık 562 bin kişi - tarafından konuşulan dil, 2001’de nüfusun %20,5’i yani yaklaşık 576 bin kişi tarafından konuşulabilmekteydi. Yani 10 yıl gibi nispeten kısa bir sürede bile 14 bin kişi kadar konuşan kaybetmiştir. Ulusal İstatistik Bürosu’na göre, Galler halkının Galce; konuşabilen, yazabilen ve okuyabilen sayısı 2011 yılında yalnızca 431 bin kişidir - %14,6 - 10 yıl içerisinde bu özelliklere sahip nüfusun hem oransal - %1,7 - hem de sayısal olarak - 27 bin kişi - azaldığı kayda geçmiştir. Bu durum Galce’nin genç nesiller arasında daha az bilindiğini ve oranların bu şekilde devam etmesi durumunda diğer Kelt dilleri gibi “nesli tükenmekte olan” diller sınıfına girebileceğini göstermektedir.

​

Birleşik Krallık içinde Galler dışında özellikle İngiltere’de yaşayan ve Galce konuşabilen 110 bin kişi olduğu tahmin edilmektedir. Ağırlıklı olarak İngiliz Milletler Topluluğu ülkeleri başta olmak üzere pek çok Gal kökenlinin Birleşik Krallık dışında yaşadığı bilinmektedir. Galce’nin, Galli diasporası içinde konuşulma oranları çok yüksek olmamakla birlikte, kimi dar alanlarda dil yaşamaya devam etmektedir. Bu topluluklardan belki de en ilginç olanı Arjantin’de yaşamaktadır. Patangonya bölgesindeki Chubut vilayetine yaklaşık 150 yıl önce yerleşmeye başlayan Gallilerin soyundan gelenlerin sayısının 50 bin kişiyi bulduğu tahmin edilmektedir. Bu topluluğun içinde yaklaşık 5 bin kişi Galce konuşabilmektedir. Galler hükümetince desteklenen “Galce dili Projesi” ile birlikte Patongonya Gallilerine dil eğitimi verilmektedir. Gal diasporasının en kalabalık olduğu ülkelerden biri 1.777.162 (2013) kişiyle ABD’dir, ancak Galce dilini konuşabilen 5 yaşından büyüklerin sayısı yalnızca 2,655’tir. 474,805 Gal kökenlinin yaşadığı Kanada’da ve 125,597 Gal kökenlinin yaşadığı Avusturalya’da da Galce konuşabilen nüfusun sayısı ABD’deki duruma benzer bir şekilde oldukça azdır.

​

Kernevekçe - Kernowek - Cornish (Karşılık gelen ISO 639-3 kodu: cor)

​

Kernevekçe; Birleşik Karallık’a bağlı İngiltere’nin güneydoğusunda yer alan “Cornwall” ya da Kernevekçe adıyla Kernow’da konuşulan bir dildir. Ancak 500 bini aşkın nüfusa sahip bu bölgede bile yaygın biçimde konuşulan bir dil değildir, zira toplam Kernevekçe konuşabilenlerin sayısı 3000 ila 2000 kişi arasındadır. 2011 yılında yapılan Birleşik Krallık nüfus sayımına göre Galler ve İngiltere’de yaşayanların içinde 600’ü kendi dilerinin Kernevekçe olduğunu bildirmiştir. Bu 600 kişinin 500’ü Cornwall’da yaşamaktadır.

​

Kernevekçe 7. yüzyılda, Galce’den ayrılmaya ve farklılaşmaya başladı ancak ilk yazılı örneklerini 9. yüzyılda verdi. İlerleyen asırlarda Anglo-Sakson’ların göçleri ve bölgeyi fethetmeleri ile paralel bir şekilde giderek konuşulma alanı daralmaya başladı. Yerini zaman içerisinde İngilizce’ye bırakan Kernevekçe, son anadili Kernevekçe olan konuşanını 1777’de kaybetti. Anadili Kernevekçe olan son kişinin adı Dolly Pentreath’dir.

​

Kernevekçe her ne kadar “ölmüşse” de yazılı metinlere sahip olması onu yok olmaktan kurtardı. Henry Jenner onu tekrar canlandırmak için çalışmalarda bulunan ilk kişi oldu ve 1904’te bir Kernvekçe kitap yayımladı. Henry Jenner’i farklı kişiler takip etti ve dil üstünde çalışmalarda bulundu; sözlükler, kitaplar basıldı. Artık anadili olarak Kernevekçe konuşan kimse olmasa bile Kernevekçe onu yaşatmaya çalışan az sayıda insanın çabaları sonucu varlığını sürdürmektedir. Ayrıca İngilizce’nin “Anglo-Cornish” diyalektinde bazı Kernevkeçe kelimelere hala rastlanabilmektedir.

​

Bretonca - Brezhoneg - Breton (Karşılık gelen ISO 639-3 kodu: bre)

​

Bretonca; Fransa’nın batısındaki Bretonya’da konuşulan bir Kelt dilidir. Kernevekçe ve Galce’yle birlikte Britonik alt dil ailesini oluşturur. Kelt dillerinin; Roma devrinde, Avrupa anakarasındaki yayılış alanın küçülerek yok olmasının ardından, tekrar Britanya’nın güneydoğusundan yapılan göçler vasıtasıyla Armorica Yarımadası'na 5. ve 6. yüzyılda yerleşen yerleşimciler tarafından bu bölgede yayıldı. Bu bölge günümüzde Bretonya (Bretonca: Breizh, Fransızca: Bretagne & İngilizce: Brittany) olarak bilinir. Bu bölge dışında az sayıda da olsa Pays de Nantes’de de Bretonca konuşabilenler bulunur.

​

Bretonca’nın Avrupa anakarasına 5. ve 6. yüzyılda yayılmasının asıl sebebi, Britanya’daki diğer Kelt dillerini de etkileyen Anglo-Sakson göç ve fetihleriydi. Bretonya’da yaygın biçimde yüzyıllarca konuşuldu ve kendi zengin edebiyat örneklerini verdi ancak zaman içerisinde Fransızca yarımadanın doğusundan batısına doğru yayıldı. Bu süreç zarfından Bretonca etkisini yavaş-yavaş kaybetmeye başladı.

​

Günümüzde 3 milyonu geçen nüfusa sahip Bretonya’da 35 bini günlük konuşma dili olmak üzere yaklaşık 210 bin kişi tarafından konuşulabilen bir dildir. Günümüzde konuşmadaki bu oransal düşüşün asıl sebeplerinden biri de Bretonca’nın, 1880’lerden 1951’e kadar okullarda yasaklanması ve konuşan çocuklara ceza verilmesinden kaynaklıdır. 1951’den sonra bu uygulamalar kaldırılmış olsa da günümüzde Bretonya’da, Bretonca’nın resmi bir statüsü yoktur. Bretonca, UNESCO tarafından nesli tükenmekte olan dil olarak sınıflandırılmasına rağmen 1980’lerden bu yana bilingual okullar ve ilgisi artan yetişkinlerle “yeni bir dinamiğe” sahiptir.

 

Gal Dilleri

​

İskoçça – Gàidhlig - Scottish Gaelic (Karşılık gelen ISO 639-3 kodu: gla)

​

Gal dili İskoçça (Scottish Gaelic) ve Cermen dili İskoçça (Scots language), Türkçe’de aynı isimle anılmalarından dolayı bir birleriyle karıştırılabilir.  İki dil de İskoçya’da konuşulur, Kuzey İskoçya’da konuşulan Kelt dili İskoçça bölgede daha eskidir ancak çok daha az kişi tarafından konuşulur. Dilin günümüzdeki konuşma alanına yayılması 4. yüzyılda İrlanda'dan gelen göçler vasıtasıyla olmuştur. İskoçça 9. yüzyıla kadar bölgedeki daha eski diller olan Piktçe ve diğer Britonik Kelt Dilleri'nin yerinin aldı. 11. yüzyılın başlarında İskoçça, günümüz İskoçya'sında yaygın bir biçimde konuşulmaktaydı. 11. yüzyılın son dönemlerinde Doğu İskoçya'da Northumbria İngilizcesi, İskoçça'nın yerini aldı. 14. yüzyılda Cermen dili İskoçça'nın (Scots) İskoçya'nın resmi hukuk ve yönetim dili haline gelmesiyle İskoçça'nın alansal daralışı devam etti, ayrıca bu duruma Kanada gibi deniz aşırı topraklara yapılan göçler de eklendi. 

​

Günümüzde ise İskoçça, İskoç yüksek ülkesi ve batı adalarında konuşulur, ancak Glasgow ve Edinburgh gibi büyük İskoçya şehirlerinde de konuşulmaktadır. İskoçya’da yaklaşık 90 bin kişi İskoçça hakkında kimi bilgilere sahiptir, ancak 60 bin kişi dili akıcı bir şekilde konuşabilmektedir. İskoçya nüfusunun 5 milyonun üzerinde olmasından dolayı rahatlıkla söyleyebiliriz ki dil, İskoçya’da bile yaygın bir kullanıma sahip değildir. Kendi dillerinde “Alba” dedikleri İskoçya dışında; Canada’da Nova Scotia ve Prince Edward adasında da konuşulmaktadır. Galce’ye benzer şekilde; ABD, Avusturalya ve Yeni Zellanda gibi ülkelerde de kimi küçük topluluklar tarafından konuşulmaktadır.

​

Man Dili/Manskça – Gaelg/Gailck - Manx (Karşılık gelen ISO 639-3 kodu: glv)

​

Man Dili, İrlanda Denizi'nde bulunan Man Adası’nda – kendi dillerinde, Ellan Vannin – 18. yüzyıla kadar yaygın bir biçimde konuşulan, bir kelt dilidir. 5. yüzyılda, İrlanda’dan Büyük Britanya’nın kuzey kesimlerine yerleşmeye başlayan yerleşimciler vasıtasıyla Man Adası’na yayılmıştır. Bu tarihten önce adada muhtemelen Britonik Kelt dilleri konuşulmaktaydı. 13.-14. asırlarda Manskça’yı çeşitli kelimeler vererek etkilemiş Norse’ların Man Adası’ndaki krallıklarının çökmesinden sonra; Manskça, İngilizce’nin tesiri altında kalmaya başlamasına rağmen ayrı bir dil olarak yaşamaya devam etti ve ilk yazılı eserini 16. yüzyılda verdi. Ancak 17. yüzyıla gelindiğinde; okullardaki İngilizce eğitim, adadan dışarı yapılan göçler ve İngiltere ile artan etkileşim, Manskaça’yı - konuşulma oranını - geriletmeye başladı. 19. yüzyılda konuşulma oranındaki azalış hızı, İngilizce öğrenme konusundaki zorlamalarla birleşti. Azalış eğilimi devam etti ve 1974 yılında, 97 yaşında hayata gözlerini yuman Edward Maddrell, Manskaça anadilli son kişi oldu. Zamanla gerçekleşen çöküş ve ölüm yine de bir son olmadı. 19. yüzyılda çeşitli Manskça yazılar yayımlandı. 1981 yılındaki nüfus sayımında Manskça dahil bile edilmemişken, 2011 yılındaki nüfus sayımında 1823 kişi (%2) Manskça bildiğini ilan etmiştir. Dili akıcı bir biçimde konuşabilenler birkaç yüz kişiyi geçmese bile Manskça yaşamaya devam etmektedir.

​

Günümüzde Manskça, Man Adası’nın - okullarda da öğretilen - resmi dillerinden biridir. Man Adası Hükümeti resmi internet sitesinde Manskça hakkında şu sözlere yer verilmektedir; “...Man dili, ada kimliğinin en belirgin göstergelerindedir. Yol ve ofis isimleri çift dillidir ve Ballabeg (küçük ev sahipleri) ve Ballasalla (Söğüt ağaçlarının Yeri) gibi yerel yer isimlerinde de görülür. Cain, Kinley, Kelly ve Quilliam gibi birçok yerel soyadı da, Ada'nın Galli kimliğini yansıtımaktadır…”

​

İrlandaca – Gaeilge - Irish (Karşılık gelen ISO 639-3 kodu: gle)

 

İrlandaca, çoğunlukla İrlanda Adası’nda – kendi dillerinde, Éire – konuşulan, bir kelt dilidir. Ancak İrlanda dışında ABD, Kanada ve Avustralya’da da konuşanlar bulunabilinmektedir. Ancak en yoğun konuşulduğu ve resimi dil olduğu İrlanda Cumhuriyeti’nde bile çok yaygın bir kullanıma sahip değildir. Öyleki 2016 nüfus sayımında İrlandaca konuşabildiğini söyleyen 1.76 milyon kişiden yanlızca 73 bini, İrlandaca’yı günlük olarak kullandığını söylemiştir. Ancak genelde İrlanda’nın batı sahilinde yer alan ve “Gaeltacht” olarak bilinen kimi alanlarda hala İrlandaca, İngilizce’nin önünde ilk dildir. İrlandaca’nın 4. yüzyıldan beri yazılı örneklere sahip eski bir dil olmasına karşın, yerini İngilizce’ye bırakması 17. ila 20. yüzyıla denk gelmektedir. Özellikle “İrlanda Patates Kıtlığı” sırasındaki nüfus düşüşü ve dışarıya devam eden göçler, İrlandaca konuşan nüfusu olumsuz etkilemiştir.
​​

Bu yazıyı kaynak göstermek için;

​

• Üstün, Y.M. (2019). ?Gün? ?Ay? ?Yıl? tarihinde https://www.akademikcografya.com/kelt-dilleri​, adresinden edinilmiştir.

​

KAYNAKLAR

​​

1. MacAulay, D. (Ed). (1992). The Celtic Languages. Cambridge: Cambridge University Press.

2. Hywel, M.J. (2012). A Statistical Overview of The Welsh language. Cardiff: Welsh Language Board.

3. gsi.gov.uk (2011). 2011 Census: Key Statistics for Wales, March 2011.

4. Katzner, K. (2002). The Languages of the World. New York: Routledge.​​

5. wales.com, (2018). 20 Aralık 2018 tarihinde http://www.wales.com/Patagonia, adresinden edinilmiştir.

6. unesco.org, (2018). 20 Aralık 2018 tarihinde http://www.unesco.org, adresinden edinilmiştir.

7. homeaffairs.gov.au, (2018). 22 Aralık 2018 tarihinde https://www.homeaffairs.gov.au/LifeinAustralia/Documents/MulticulturalAffairs/united_kingdom.pdf#search=Welsh, adresinden edinilmiştir.

8. britishcouncil.org, (2018). 22 Aralık 2018 tarihinde wales.britishcouncil.org, adresinden edinilmiştir.

9. Britannica. (2019). 20 Mart 2019 tarihinde https://www.britannica.com/topic/Breton-language, adresinden edinilmiştir.

10. omniglot.com, (2019). 20 Mart 2019 tarihinde https://www.omniglot.com/writing/breton.htm, adresinden edinilmiştir.

11. omniglot.com, (2019). 1 Nisan 2019 tarihinde https://www.omniglot.com/writing/gaelic.htm, adresinden edinilmiştir.*

12. brezhoneg.bzh, (2019). 20 Mart 2019 tarihinde http://www.fr.brezhoneg.bzh/, adresinden edinilmiştir.

13. factfinder.census.gov, (2018). 22 Aralık 2018 tarihinde https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_12_1YR_B04003&prodType=table, adresinden edinilmiştir.

14. statcan.gc.ca, (2018). 22 Aralık 2018 tarihinde https://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/index-eng.cfm, adresinden edinilmiştir.

15. statswales.gov.wales, (2018). 22 Aralık 2018 tarihinde https://statswales.gov.wales/Catalogue/Welsh-Language/welshspeakers-by-localauthority-gender-detailedagegroups-2011census, adresinden edinilmiştir.

16. omniglot.com, (2018). 12 Nisan 2019 tarihinde https://www.omniglot.com/writing/manx.htm, adresinden edinilmiştir.*

17. gov.im, (2018). 12 Nisan 2019 tarihinde https://www.gov.im/, adresinden edinilmiştir.*

18. omniglot.com, (2018). 23 Nisan 2019 tarihinde https://www.omniglot.com/writing/irish.htm, adresinden edinilmiştir.*