Mikrorayon Nedir?
Yazar: Yusuf Mert ÜSTÜN
Editör: Muhammet ALAN
Yayımlanma Tarihi: 22.02.2021
Anahtar Kelimeler
# Mikrorayon
# Sovyetler Birliği
# Sovyet Şehir Planlaması
Mikrorayon Nedir?
Mikrorayon eski Sovyet ve sosyalist ülkelerde sıkça karşılaşılan bir kentsel birimdir. Bu yüzden bu coğrafyadaki ülkelerde kullanılan bir terimdir, (Rusça: Микрорайо́н, Mikrorayon; Belarusça: Мікрараён, Mikrarajon; Ukraynaca: Микрорайо́н, Mikrorayon; Özbekçe: Mikrorayon; Azerice: Mikrorayon; Gürcüce: მიკრორაიონი, Mikroraioni; Ermenice: Միկրոշրջան, Mikroshrjan; Letonca: Mikrorajons; Kırgızca: кичирайон, Kiçirayon ve İngilizce: Microdistrict). Mikrorayonlar post-sosyalist pek çok şehir ve kentin peyzajında önemli yer teşkil ederler.
Mikrorayonlar, Sovyetler Birliği’nde görülen hızlı sanayileşme ve kentleşmeyi gerçekleştirmeyi hedef alan politikalar sonucu şehirlerde ve kasabalarda karşılaşılan konut krizini karşılamak için geliştirilen stratejilerden birisidir. Kentsel büyümeyi sağlarken ucuz, etkili ve verimli bir planlama geliştirmek isteyen yöneticiler Sovyetlerin ilk döneminde kullanılan kafesli kentsel planların kamu hizmetleri sağlama konusunda yeterince verimli olmadığı, ayrıca sık yol ağlarının inşaat giderlerini ve bakım masraflarını arttırdığı düşüncesiyle yeni bir strateji geliştirmek istedi. 1960’da Güneybatı Moskova için bu sorunları çözmüş yaşam alanlarının üretimini sağlamak için düzenlenen bir mimarı yarışma sonucu mikrorayon modeli geliştirdi. Mikrorayonlar; blok prefabrik apartmanların, kamu hizmet binalarının, yeşil alanların ve sosyo-kültürel yapıların konum ve düzenlemesini tek bir komşuluk birimi altında sağlamayı hedefliyordu. Bu açıdan batı bloğundaki ülkelerde görülen "komşuluk birimine" benzeyen bir yapı olduğu söylenebilir. Ancak mikrorayonlar küçük birer idari birim olarak tasarlanmış ve “kendine yeter” olması amaçlanmış olmasıyla komşuluk biriminden ayrılırlar.
Väike-Õismäe Mikrorayonu, Tallinn, Estonya (Metsur, M. 2012)
Mikrorayonların dış sınırları keskin hatlarla bellidir. Genellikle bulvarlar, caddeler, kanallar veya demiryolları ile sınırlandırılırlar. Her bir mikrorayon keskin dış sınırı içinde yaklaşık 60-80 hektarlık alan kaplar ve genelde 6 ila 12 bin kişilik bir nüfusu barındırır. Yine bu alan içinde; kreş, okul, market, kafeler, spor ve oyun alanları gibi günlük olarak kullanılan her bir alanının yürüme mesafesinde (400-500 metre) bulunması gerekmektedir. Böylece her bir mikrorayonda sakinler yürüme mesafesinde temel hizmet alabilecektir. Bu durumda kent sakinlerinin toplu taşıma ve karayolu sistemlerinde yoğunluğu azaltması beklenmektedir. Bu yolla kent içi verimin oldukça yükseltilmesi planlanmıştır. Mikrorayonlar gelişime açık değildir, bir kez planlanıp tamamlandıklarında genişletilemezler. Çünkü her bir mikrorayon kendine yeten rijit bir parça olarak tasarlanır, gerekli durumda ise yeni bir mikrorayon inşa edilir. Birden fazla mikrorayon inşa edildiğinde ise temel günlük hizmetlere ek olarak periyodik olarak ziyaret edilen; sinemalar, hastaneler ve kütüphaneler gibi hizmet yapıları inşa edilir. Bahsi geçen bu yapılar aynı anda birden fazla mikrorayona hizmet eder. Kentteki en küçük idari birim olan mikrorayonların birleşmesiyle de ilçeler “Rayon” oluşturulmaktadır.
Gldani, Tiflis, Gürcistan (Vardanashvili, P. 2007)
Mikrorayonlar bazı örneklerde çözmeyi hedefledikleri başarıları tam olarak sağlayamadılar. Bu açıdan nihai bir çözüm olarak bahsedilemeyebilir. Bazı durumlarda herhangi bir hizmet binasının bulunmaması veya planlamanın ihtiyaçları karşılayamaması gibi sorunlar Sovyet şehirlerinde görünür oldu. Mikrorayonların kentlerin merkezden uzak bölgelerinde kendi kendine yetebilecek şekilde tasarlanması bazı durumlarda kenti birbirinden kopuk ve bağımsız, ulaşım konusunda sıkıntılı alanlara dönüştürdü. SSCB’nin dağılmasından sonra araç sahipliğinin giderek artması ve toplu taşıma sistemlerinde görülen gerileme bazı kentlerde büyük trafik problemlerine de neden oldu. Tüm bu örneklere rağmen pek çok durumda mikrorayonlar kentlere yığılan milyonlarca insanın yeşil alana ve temel hizmetlere ulaşma ve konut edinimini kolaylaştırma gibi önemli görevlerini büyük oranda yerine getirdi.
Günümüzde mikrorayon modeli uygulamaları eski günlerdeki kadar yoğun değildir. Özellikle Sovyet ülkelerinde 1990’lı yıllarda neredeyse tamamen duran konut üretiminin ardından daha çok küçük ölçeğe odaklanan planlama yaklaşımları hakim oldu. Ancak mikrorayon yaklaşımı tamamen yok olmamıştır. Özellikle Çin’de “Xiaoqu” modeli ile devam etmektedir. Lakin Xiaoqu’larda tam olarak mikrorayon konseptinden bahsetmek de doğru değildir. Çünkü etrafı çevrili güvenlikli site ile de pek çok ortak özelliklere sahip olan Xiaoqu’lar, çok değişik boyutta alana ve nüfusa ev sahipliği yapabilir.
KAYNAKLAR
-
Büyük Sovyet Ansiklopedisi. (2021). Микрорайон. Http://Bse.Sci-Lib.Com/. http://bse.sci-lib.com/article076402.html
-
Hess, D. B., & Tammaru, T. (2019). Housing Estates in the Baltic Countries: The Legacy of Central Planning in Estonia, Latvia and Lithuania (p. 383). Springer Nature.
-
Goodrich Lehmann, S., & Ruble, B. A. (1997). From'Soviet'to'European'Yaroslavl: changing neighbourhood structure in post-Soviet Russian cities. Urban Studies, 34(7), 1085-1107.
-
Juliana Maxim (2009) Mass housing and collective experience: on the notion of microraion in Romania in the 1950s and 1960s, The Journal of Architecture, 14:1, 7-26, DOI: 10.1080/13602360802705155
-
Maxim, J. (2011, September). The microrayon: the organization of mass housing ensembles, Bucharest, 1956-1967. In Docomomo E-Proceedings 4,“Postwar Mass Housing—East+ West, Conference 7-11 September 2011.
-
Wallenwein, F. (2014). The Housing Model xiaoqu: the Expression of an Increasing Polarization of the Urban Population in Chinese Cities? (Doctoral dissertation).
