G. Parıltı

​

Mineraller parlak, camsı, yağlı, donuk, yağlı gibi görünümlerde olabilmektedirler. Bu görünümler ise yüzeylerine gelen ışığın yansıtılması, ışığın niteliği, şiddeti, ışığın mineral tarafından tutulması gibi nedenlere bağlıdır.

​

Minerallerin tanımlanmasında yardımcı olabilecek özellikler yalnızca bunlarla sınırlı değildir. Zira İletkenlik, Özgül ağırlık, Mıknatıs özelliği, Radyoaktivite özelliği, Termodinamik özellikler gibi karakteristik özellikler de mineralleri teşhis etmede yardımcı olabilecek diğer faktörlerden bazılarıdır.

​

Başlıca Mineral Grupları ve Mineraller

​

Doğada bilinen 4000’den fazla mineral bulunmaktadır. Fakat bu rakam yalnızca bugüne kadar tanımlanabilen mineralleri kapsamakta, bu sayı yeni minerallerin tanımlanmasıyla her yıl artmaktadır.

​

Elementlerin bir araya gelerek mineralleri, minerallerin de bir araya gelerek kayaçları meydana getirdiği yukarıda açıklanmıştı.
Yer kabuğunun %98’den fazlasını teşkil eden yalnızca 8 element bulunmaktadır ve bu elementler aynı zamanda kaya meydana getiren minerallerin de çoğunluğunu oluşturmaktadır. Bu arada şunu da belirtmek gerekir ki yer kabuğunu oluşturan kayaçları meydana getiren minerallere “Kaya meydana getiren mineraller” adı verilmektedir. Bahsi geçen elementler, yer kabuğunda bulunuş sırasına göre sıralandığında bu sıralama oksijen(O), silisyum(Si), alüminyum(Al), demir(Fe), kalsiyum(Ca), sodyum(Na), potasyum(K), magnezyum(Mg) şeklinde olmaktadır. Özellikle oksijen ve silisyum elementleri yer kabuğunda en fazla bulunan elementleri teşkil eder. Aynı zamanda bu elementler silikat adı verilen magmatik ve başkalaşım kayalarının temel bileşenini meydana getiren, yer kabuğunda en fazla rastlanan mineralleri oluşturmaktadır. Öyle ki bilinen kayaçların %90’ından fazlası silikatlardan müteşekkildir.

Yer kabuğunda azınlığı oluşturan, asilikatlar (silikat olmayan mineraller) da bulunmaktadır. Bunlar yaygın olmadıkları halde içlerinde ekonomik açıdan değerli olanları mevcuttur. Örneğin altın, gümüş, elmas, bakır gibi tek elementlerden meydana gelen mineraller ve korindon, hematit gibi oksitler silikat olmayan mineral grupları içerisinde incelenirler.

​

Yer kabuğunda yaygın olarak görülen silikatlar ile azınlığı teşkil eden asilikatlar'ın özellikleri şu şekildedir:

​

A. Silikatlar

​

Merkezde bir silisyum, köşelerde ise oksijen yer alan yani içlerinde silisyum-oksijen bulunduran piramit şeklinde tetrahedron (dört köşeli) yapıdır.

​

Yer kabuğundaki kayaçlarda yer alan genel silikat minerallerinden bazıları şunlardır:

​

 

A.1. Kuvars, kristalin kuvars ve gizli kristalli(kriptokristalin) kuvarslar

​

Tamamı silisyum ve oksijenden meydana gelen bir mineraldir. Hegzagonal biçimde kristallenme gösterir. Mohs sertlik cetveline göre sertliği 7’dir.Dumanlı, sütlü mor kuvars(ametist), sitrin, pembe kuvars gibi türleri mevcuttur. Gizli kristalli kuvarslarda ise çakmaktaşı(sileks), jasp, akik, boynuztaşı örnekler teşkil edilmektedir.

​

A.2. Feldspatlar

​

Feldspat kelimesi Almanca ’da “Arazi Spatı” anlamına gelmektedir. Magmatik kayaçlar ve metamorfik kayaçlarda en fazla rastlanan unsurlardandır. İki ayrı feldspat yapısı bulunmaktadır. Bunlardan biri ortoklas, diğeri plajioklasdır. Ortoklasların bileşimlerinde potasyum bulunur, hatta ortoklazlara “Potasyumlu Feldspat” da denilmektedir. Plajioklaslar ise bileşimlerinde sodyum veya kalsiyum barındırır. Bileşiminde sodyum bulunan feldispatlara Albit, kalsiyum bulunduranlara ise Anortit adı verilir. Bazen sodyum ve kalsiyum bir arada da bulunabilmektedir. Bu tür feldspatlara da Kalsi-Sodik feldspatlar denilmektedir.

​

A.3. Feldspatoidler

​

Feldspatlarla bileşimleri açısından benzerlik gösterirler. Başlıca Türleri Lösit ve Nefelin’dir.

​

A.4. Mikalar

​

Mika(Mica) Latince “küçük parça” anlamına gelmektedir. İnce pullu görünümü vardır ve kolay dilimlenebilir bir silikattır. Kristalize kayaların birçoğunda bulunur ve granitin temel öğelerinden biri konumundadır. Başlıca türleri Muskovit(beyaz mika) ve Biotit(siyah mika)tir.

​

A.5. Klorit

​

Yunanca “Khleros” kelimesinden türemiştir ve bu kelime “yeşil” demektir. Rengi genellikle yeşildir. İçinde magnezyum ve demir bulunduran sulu silikattır. Mika gibi dilimlenebilir özelliğe sahiptir ancak esneme özelliği yoktur.

​

A.6. Amfiboller

​

Bileşimleri karmaşık sulu silikatlardır. Kristalleri hegsagonal prizma şeklindedir. Başlıca türleri Hornblend ve Aktinolit’tir. Hornblend, koyu yeşil ya da siyahtır. Camsı parıltılıdır ve mikadan pul pul ayrılmama özelliğiyle ayırt edilebilir. Aktinolit ise yeşil renkte olup lifli ya da iğneli bir yapıya sahiptir.

​

A.7. Piroksenler

​

Bileşimleri karışık silikatlardır. Başlıca türü Ojit’tir. Ojit yeşil renkli değerli bir taş türüdür. Bazaltlarda ve gabrolarda bulunur ve kaya içinde mikadan pul pul dilimlenmeme özelliğiyle ayırt edilir.

​

A.8. Olivin

​

Yeşil renkli yarı saydam ortorombik kristalli, camsı parıltıya sahip bir mineraldir. Mohs sertlik cetveline göre sertliği 6.5-7 olup çizgi rengi beyazdır.

​

A.9. Grenat

​

Karışık bileşimli silikatlardır. İçlerinde alüminyum, demir, magnezyum, kalsiyum barındırırlar. Çok yüzlü kristaller oluştururlar. Sertlik dereceleri 7’dir.

​

B. Silikat Olmayan Mineraller (Asilikatlar)

​

Yer kabuğunun yalnızca %8’ini asilikat mineraller teşkil etmektedir ancak kalsit, jips halit gibi mineraller sedimanter kayaçlar içerisinde bol miktarda bulunurlar. Bununla birlikte, diğer asilikat minerallerin de ekonomik açıdan önemi vardır. Asilikatlar negatif yüklü veya karışık iyonlar temel alınarak karbonatlar, oksitler, sülfatlar gibi isimlerle gruplandırılabilirler.

​

B.1. Karbonatlar (Carbonade)

​

Kalsit:

Kalsit kelimesi Latince(calcis) kireç anlamına gelmektedir. Kalsit genellikle beyaz renkte, kristal halde olan kalsiyum karbonattır. Asitle tepkimeye girdiğinde köpürür. Sertlik cetveline göre sertliği 3’tür. Doğada değişik şekillerde karşımızaçıkar. Örneğin tebeşir bir kalsit türüdür.

​

Aragonit:

Kalsit ile bileşim bakımından aynıdır. Ancak kristal yapısının farklı ve yoğun olması ile kalsitten ayrılır. 1775 yılında İber yarımadasındaki Aragon’da bulunduğu için bu adı almıştır. Isıtıldığında konik bir kırılma gösterir ve belirgin bir dilinim göstermez, bu da kalsitten ayrılan yönlerinden biridir. Rengi beyaz, krem yahut gri olabilir.

​

Dolomit:

İçerisinde magnezyum barındıran kalsiyum karbonattır. Asitte kolay köpürmeme özelliğiyle kalsitten ayrılır ve kalsitten daha serttir.

​

B.2. Sülfatlar

​

Jips:

Doğal hidratlı kalsiyum sülfattır. Doğada ya kristal ya da kütleler halinde bulunur. Rengi genellikle beyazdır. Tek yönde mükemmel dilinim gösterir. Alçıtaşı ve sıva malzemesi üretiminde kullanılır.

​

Anhidrit:

Bileşiminde su bulundurmayan jipstir. Diğer bütün özellikleri jipsin aynısıdır.

​

B.3. Oksitler

​

Hematit:

Halk arasında “kantaşı” olarak da bilinen Hematit minerali en önemli demir cevherleri arasındadır. Rengi parlak siyah, çelik grisi gibidir. Çizgi rengi ise kızıl kahverengidir.

​

Limonit:

Hidratlı doğal demir oksit, kahverengi hematit (brown hematite) ya da sarı demir cevheri (yellow iron ore) adları da verilen Limonit minerali demir cevherleri arasında en yaygın olandır. Üzüm taneleri gibi veya lifli bir yapıdadır.

​

Magnetit:

Manyetik demir cevheri ya da mıknatıs taşı gibi isimlerle de anılan magnetit mineralinin siyah, madeni bir görünümü vardır. Çizgi rengi siyahtır.

​

Korendon:

Mohs sertlik cetveline göre sertlik derecesi 9’dur. Ölçeğe göre elmastan önceki en sert mineraldir ve bu yüzden sanayide aşındırıcı olarak da kullanılmaktadır. Parlaklığı cam gibidir ve saydam, yarı saydam hallerde görünebilir. Safir adı verilen değerli taş mavi korendon ve yakut adı verilen bir diğer önemli taş da kırmızı korendon’ dur.Yeşil olanına ise zümrüt adı verilmektedir.