AKADEMİK COĞRAFYA

Tiflis Toplu Taşıma Tarihi

​

1800 – 1850

​

Tiflis şehri kendi etrafını saran küçük bir setin içinde kaldığından 19. yüzyılın ilk yarısına kadar tam organize olmuş, gelişmiş ve geniş kitlelere hizmet sağlamaya yönelik bir ulaşım şebekesine sahip değildi. Bu zamanda genelde Tiflis’in sahip olduğu iş gücü ile şehrin içinden geçen ticari merkezleri etrafında barındıran Mtkvari (Kura) nehrini birbirine bağlayan; bir takım araçlara sahipti. Eşekler, atlar, at arabaları vb. araçlar şehir içi ve diğer şehirlerle olan nakliyat işlerinde kullanılıyordu. Ayrıca Mtkvari (Kura) nehrinin çevresinde sallar için özel yapılmış durma yerlerine içi meyvelerle dolu olan sallar yanaşırdı.

​

1850 – 1883

​

19. yüzyılın ikinci yarısından sonra yolcu taşımacılığı temel olarak at arabaları tarafından gerçekleştirildi, bu faytonlardan en dikkat çekeni “Droşka” idi. Droşkalar (Gürcüce: დროშკები/Droşkebi, Rusça: дрожки/Drojki), Doğu Avrupa ülkelerde kullanılmış iki veya dört tekerlekli olabilen çeşitli yolcu veya yük arabalarıdır. Tiflis’te 1870 yılı itibariyle 439’u 2, 117’si 4 atla çekilen toplam 556, droşka bulunmaktaydı.

​

1883 - 1910

​

Tiflis’in hem nüfus hem de alan olarak genişlemesi ile birlikte organize edilmiş şehir içi ulaşıma ihtiyaç duyulmaya başlandı. Şehir yönetimi bu ihtiyacı karşılamak adına atlı tramvay hatları kurma kararı aldı. 10 Mart 1883’te şehrin ilk atlı tramvay hattı kullanıma açıldı. Bu yıllarda şehrin önemli kısımları olan günümüzün Özgürlük Meydanı, İstasyon Meydanı ve Rustaveli caddesi birbirine bağlandı. Takvimler 1889’u gösterdiğinde tramvaylar için döşenmiş rayların uzunluğu 22,4 km’yi bulmuştu. Yolcuların inip-binmesi için özel durakları olmayan ve tamamen talep üzerine duran atlı tramvay hatları 1910 yılına kadar kullanımda kaldı. (Tiflis Atlı Tramvay Hatlarını Yaklaşık Olarak Gösteren Bir Harita İçin Bkz.)

​

Şehrin hızlıca büyüyüp-gelişmesiyle beraber beygir gücü ile çekilen vagonlara sahip tramvayların elektrik gücü ile çalışanlarla değiştirilmesine, şehir yönetimi tarafından karar verilmişti. Bu karar üzerine 25 Aralık 1904 yılında ilk elektrikli tramvay hattının inşaatının sorumluluğu bir Belçika şirketine verildi.

 

1905 yılında Chonkadze Sokağı ile Mtatsminda Parkı’nı birbirine bağlayan bir füniküler hattı kuruldu, bu hat kapandıktan sonra 2012 yılında tekrar açıldı. Açılış amacı Eski Tiflis'in yakınındaki bir tepeye kurulması planlanan yeni bir semti şehre bağlamaktı. Ancak tepelik alanında yaşanacak olan su tedarik etme problemleri ve Çarlık genelinde başlayan iç savaş ve devrimler yüzünden plan hayata geçirilmedi. 1921'de gerçekleşen Bolşevik işgalinden sonra işletmeci Belçikalı firma mülklerin yoksun kaldı. Günümüzde Mtatsminda Parkı’nı şehre bağlayan Tiflis Füniküleri şehrin sembol yapılarından biri olma özelliğini taşımaktadır.

​

1930

​

Tiflis’te Sovyet yönetimi ile beraber tramvayların şehir içi ulaşımdaki rolü oldukça yükseldi. 1930’lu yıllarda tramvaylar vasıtasıyla Tiflis şehir merkezi ile şehrin yeni gelişen bölgeleri birbirine bağlandı. Tramvayların yolcu taşıma konusundaki rekoru ise 1940 yılında 194 milyon kişiyle oldu. Zaman içerisinde yerini daha çağdaş olan çeşitli ulaşım araçlarına bırakmaya başlayan tramvaylar SSCB’nin dağılmasına kadar yıllık ortalama en az 50 milyon yolcu taşıdı. (Tiflis Atlı Tramvay Hatlarını Yaklaşık Olarak Gösteren Bir Harita İçin Bkz.)

​

1933

​

Tiflis şehrinin nüfusu hızla artmaya devam ederken daha esnek bir kullanım imkânı sağlayan otobüsler şehrin sokaklarında görülmeye başlandı. 1933 yılında sadece 5 adet olan otobüslerin sayısı giderek arttı, hatlar organize edildi ve 1970 yılında yolcu sayısı 125 milyonu aştı. Otobüslerin şehir içi ulaşım konusundaki önem giderek artmaya devam etti ve zamanla tramvayların yerini aldı.

​

1934

​

1934 yılında yapılan ilk Tiflis genel planı çerçevesinde, şehrin kimi bölgelerini kapsayan troleybüs hatları planlandı. 1937’de şehrin ilk troleybüsleri sokaklarda göründü ve ilk yılında 15 km olan hatlarının toplam uzunluğu SSCB yıkılırken 95 km’yi bulmuştu. Troleybüsler hiçbir zaman şehir ulaşımının belkemiğini oluşturmamış ve asla yolcu taşıma oranında %20’yi aşmamış olsalar da şehir merkezinde tramvaylarla rekabete girdiler ve zamanla onların yerini aldılar. Ancak 2006 yılına gelindiğinde troleybüslerin Tiflis ulaşımında kullanımı son buldu.  

​

1951 ve sonrası

​

Engebeli bir araziye sahip Tiflis’in yüksek mahalleri ve alanlarının şehir merkezine bağlanması gerekiyordu bu maksatla inşa edilen ilk teleferik hattı 1957 yılında Rustaveli Caddesi ile Mtatsminda Parkı’nı birbirine bağladı. 1990’larda aktif teleferik hatlarının sayısı beşi bulmuştu.

​

Tiflis şehri büyüklüğü ve bulunduğu konum itibariyle tamamen yer üstünden yapılan ulaşıma bel bağlanmaması gerektiği düşünüldü. 29 Eylül 1951'de, eski Sovyetler Birliği'nin yönetim kurulu kararnamesiyle metro inşaatına ilişkin karar verildi. Tiflis’in 6,5 km’lik ilk metro hattı, 11 Ocak 1966'da resmen açıldı. Metro, Didube ve Rustaveli arasındaki toplam 6 istasyondan oluşmaktaydı. SSCB’nin en eski dördüncü metrosu olan Tiflis Metrosu, şehrin gelişiminde ve vatandaşların yaşamında büyük değişiklikler sağladı. Yeni Metro hattı ve istasyonlar; 1967, 1971, 1979, 1985, 1989, 2000 ve 2017 yıllarında açıldı. Eski istasyon ve araçların modernizasyonu için 2000’li yıllardan bu yana çeşitli faaliyetlerde bulunulmaktadır. Ayrıca şehrin doğu kısmını merkeze bağlayacak yeni bir yer üstü metro hattı için çalışmalar yapılmaktadır.